Φώτα 2016 – Τα έθιμα της Καμήλας και της Νύφης στη Γαλάτιστα και των Φωταρών στο Παλαιόκαστρο
Στη Γαλάτιστα κάθε χρόνο στις 6 και 7 Ιανουαρίου αναβιώνει το έθιμο της «Καμήλας» και της «Νύφης».
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και βασίζεται στο γεγονός της αρπαγής της πεντάμορφης Μανιώς από τον Αγά του χωριού με σκοπό να την κλείσει στο χαρέμι του.
Τα παλικάρια του χωριού, με επικεφαλής τον αγαπημένο της Μανιώς, μη μπορώντας να ανεχτούν την αρπαγή και την προσβολή, αντέδρασαν και αποφάσισαν να πάρουν πίσω την κοπέλα! Σοφίστηκαν λοιπόν το τέχνασμα της Καμήλας, κάτι παρόμοιο με το Δούρειο Ίππο. Έτσι κατασκεύασαν μια υποτυπώδη καμήλα, και κρυμμένοι μερικοί κάτω από αυτή και άλλοι μασκαρεμένοι από έξω ακολουθούσαν για να μη προκαλέσουν υποψίες.
Οι νέοι λοιπόν του χωριού έστησαν ένα γλέντι και μαζί με την «καμήλα», κατευθύνθηκαν στους τουρκομαχαλάδες, όπου γινόταν γιορτή και γλέντι των τούρκων με αληθινές καμήλες.
Καθώς χόρευαν και έπιναν οι Γαλατσάνοι, ανάμεσα στους τούρκους, πλησίασαν στο αρχοντικό του Αγά. Οι τούρκοι βλέποντας το κέφι των νέων, άνοιξαν τις πόρτες του οντά κι άρχισαν κι αυτοί να πίνουν και να γλεντούν μαζί τους με αποτέλεσμα να αφήσουν αφύλαχτο το δωμάτιο όπου κρατούσαν τη Μανιώ! Τότε ο αγαπημένος της με τη βοήθεια των φίλων του ελευθέρωσε τη Μανιώ, την έκρυψε κάτω από την «καμήλα» και την πήγε στο χωριό, όπου την επόμενη μέρα έγινε ο γάμος της με το παλικάρι, ώστε να μη μπορούν να την ξαναπάρουν πίσω οι τούρκοι.
Από τότε και κάθε χρόνο, ανήμερα των Θεοφανίων, αναβιώνει το έθιμο της καμήλας σε ανάμνηση εκείνου του γεγονότος. Την ημέρα λοιπόν των Φώτων κατασκευάζεται το ομοίωμα της καμήλας, το οποίο είναι ένας ξύλινος σκελετός με επένδυση από χοντρά ρούχα υφαντά, ενώ στο εσωτερικό του είναι τοποθετημένα μεγάλα κουδούνια με τέτοιο τρόπο, ώστε να βγάζουν αρμονικό ήχο! Οι νέοι του χωριού, ντύνονται με τις τοπικές ενδυμασίες (τσαξίρια και φουστανέλες) και τοπικές επίσης φορεσιές οι κοπέλες!
Η εκδήλωση πραγματοποιείται στην πλατεία Επισμηναγού Ι. Χατζούδη.
Μετά τη Θεία Λειτουργία, τα νταούλια και οι ζουρνάδες παίζουν το τραγούδι «απόψε μας κλέψαν τη Μανιώ, τρεις τούρκοι αρβανιτάδες», δίνοντας έτσι το σύνθημα για να αρχίσει η γιορτή και το γλέντι, με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων του χωριού και όχι μόνο.
Την επόμενη μέρα, τ ΄Αι Γιαννιού, γίνεται η αναπαράσταση του γάμου της Μανιώς. Νύφη και κουμπάρα, είναι άνδρες ντυμένοι με γυναικεία ρούχα. Κι αυτό γίνεται, γιατί εκείνα τα χρόνια, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος σε δημόσια γλέντια! Οι φίλοι του γαμπρού, με συνοδεία οργάνων, ξεκινούν να πάρουν την κουμπάρα.
Με την κουμπάρα λοιπόν, ξεκινούν για το σπίτι του γαμπρού, κι από κει με νταούλια και ζουρνάδες αλλά και με καβαλαραίους συνοδεία πάνε και παίρνουν τη νύφη.
Η πομπή κατευθύνεται στην πλατεία, όπου ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Η αναπαράσταση του εθίμου, γίνεται με κέφι κάθε φορά, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται κόσμος πολύς, που έχει την ευκαιρία να γλεντήσει και να γευτεί πίτες, παραδοσιακά εδέσματα και λουκάνικα μαζί με άφθονο κρασί και τσίπουρο, όλα προσφορά των κατοίκων και επαγγελματιών της Γαλάτιστας.
Στο Παλαιόκαστρο η νεολαία διοργανώνει την εκδήλωση αναβίωσης του τοπικού εθίμου-δρώμενου των ΦΩΤΑΡΩΝ στις 6 Ιανουαρίου 2016, ημέρα εορτασμού των Θεοφανίων, στις 2.30 μ.μ. και προσφέρει στους επισκέπτες χωριάτικο λουκάνικο και κρασί.
“Το έθιμο ξεκινά από την παραμονή των Φώτων μια ομάδα καλανδιστών, που εκλέγει το «βασιλιά» της, και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού. Εκεί ο «βασιλιάς» κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του Αγίου Αθανασίου, αποζητώντας την ευχή του. Αμέσως μετά χτυπά η καμπάνα και η ομάδα ξεκινά• περιφέρεται νυχτιάτικα τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα, τα οποία καταλήγουν σε ευχές, ξεχωριστές για κάθε μέλος της οικογένειας. Των Φώτων η ίδια ομάδα – ο «βασιλιάς» και οι «Φωταράδες», η φρουρά του βασιλιά, κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού έναν κυκλικό χορό. Στο κέντρο είναι καρφωμένο ένα ξύλο, όπου είναι δεμένο ένα λουκάνικο. Το λουκάνικο φυλάει ένας φουστανελάς, κρατώντας ένα μεγάλο δεκανίκι. Ο κόσμος γύρω προσπαθεί να σπάσει το χορό, για να πάρει το λουκάνικο, αλλά απωθείται από τα ξύλινα σπαθιά της Ομάδας. Κάποιος επιτήδειος όμως κάποτε σπάζει πρώτος τον κλοιό και κλέβει το λουκάνικο, οπότε η φρουρά μεν ντροπιασμένη καταθέτει τα σπαθιά, ο κόσμος δε, χαρούμενος για την ταπείνωση του σκληρού «βασιλιά», πιάνει το χορό!” γράφει στο βιβλίο του “Το Δωδεκαήμερο στη Χαλκιδική” ο φιλόλογος, Ιωακείμ Κρικελίκος.
Προάγγελος της τέλεσης του δρώμενου είναι το χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας στην εκκλησία του χωριού μας, το απόγευμα της παραμονής των Θεοφανείων.
Την παραμονή λοιπόν και κατά το σούρουπο μαζεύονται οι Φωταροί στην εκκλησία του χωριού, στον Αϊ-Θανάση. Αφού χτυπήσουν την καμπάνα, ορκίζεται ο “βασιλιάς”.
Η “ορκωμοσία” είναι απλή και συμβολική. Μπροστά στην εικόνα του Αγίου κάνει τρεις μετάνοιες για να πάρει την ευλογία του. Είναι αυτός που θα φορέσει την παραδοσιακή κάπα των βοσκών και τα κουδούνια και θα σύρει το χορό την άλλη μέρα.
Στη συνέχεια όλοι οι Φωταροί γυρίζουν τα σπίτια του χωριού προσφέροντας απλόχερα την ευθυμία και την χαρά σε όλους τους συγχωριανούς και λέγοντας τα κάλαντα των Φώτων. Αυτά έχουν τις ιδιαιτερότητές τους, αφού υπάρχει τραγούδι για κάθε μέλος της οικογένειας.
Υπάρχει τραγούδι, α) για τον «άρχοντα και την αρχόντισσα» δηλαδή τον νοικοκύρη του σπιτιού και τη σύζυγό του, β) για τον «λεβέντη» δηλαδή για το ελεύθερο αγόρι του σπιτιού, γ) για την «κόρη» την ελεύθερη κοπέλα, δ) το «αστρούδι» δηλαδή το μικρό παιδί της οικογένειας , ε) για την «πόζα» δηλαδή τη χήρα γυναίκα και στ) τέλος όλα τα κάλαντα τελειώνουν με τα «σπίτια» το τραγούδι του σπιτιού. Βέβαια όπως είναι φυσικό, ανάλογα με τα άτομα της οικογένειας λέγονται και οι ανάλογες στροφές του τραγουδιού.
Σήμερα το πρωί οι Φωταροί επισκέφτηκαν το Δημαρχείο στον Πολύγυρο για να ψάλλουν τα κάλαντα του εθίμου στον Δήμαρχο κ. Αστέριο Ζωγράφο, από όπου και η συνημμένη φωτογραφία.
